دورترین ستاره جهان زیر سوال رفت؛ شاید اصلاً ستاره نباشد!

به گزارش راوی خبر، ماجرای یکی از هیجان‌انگیزترین کشف‌های کیهانی این روزها وارد مرحله تازه‌ای شده است. همه ما تا همین یکی دو سال پیش فکر می‌کردیم که “ایرندل” (Earendel)، دورترین ستاره‌ای است که بشر توانسته تا امروز ببیند. اما حالا داده‌های جدید تلسکوپ فضایی جیمز وب نشان می‌دهد شاید این جرم کیهانی اصلاً یک ستاره نباشد؛ بلکه یک خوشه‌ی ستاره‌ای باشه!

ایرندل چیه و چرا مهمه؟

ایرندل اولین بار سال ۲۰۲۲ توسط تلسکوپ فضایی هابل دیده شد. اون موقع دانشمندان گفتن این ستاره حدود ۹۰۰ میلیون سال بعد از بیگ‌بنگ (انفجار بزرگ) به وجود اومده؛ یعنی زمانی که کل کیهان فقط ۷ درصد از عمر امروزی خودش رو داشته. همین موضوع باعث شد ایرندل به یک سوژه داغ در دنیای نجوم تبدیل بشه.

ولی حالا محققان با داده‌های دقیق‌تر تلسکوپ جیمز وب به شک افتادن. اون‌ها میگن شاید ایرندل یه ستاره‌ی تنها نباشه، بلکه مجموعه‌ای از چندین ستاره باشه که با گرانش کنار هم جمع شدن و یک خوشه‌ی ستاره‌ای رو ساختن.

چرا فکر می‌کنن ایرندل خوشه ستاره‌ایه؟

تیم پژوهشی که به رهبری ماسیمو پاسکاله از دانشگاه کالیفرنیا کار می‌کنه، طیف نوری ایرندل رو بررسی کرده. اون‌ها به چیزی رسیدن که خیلی به ویژگی‌های خوشه‌های کروی (گروهی متراکم از ستاره‌ها که معمولاً قدیمی و کم‌فلز هستن) شباهت داره. به زبان ساده، نور ایرندل طوری تغییر می‌کنه که انگار ترکیب نور چندین ستاره‌ست، نه فقط یک ستاره‌ی تنها.

این یافته برای دانشمندان عجیب نبود؛ چون خوشه‌های ستاره‌ای در یک میلیارد سال اول کیهان هم احتمالاً وجود داشتن. یعنی اگر ایرندل واقعاً خوشه باشه، باز هم کشفی خارق‌العاده‌ست و نشون می‌ده جهان خیلی زودتر از چیزی که فکر می‌کردیم پر از ساختارهای پیچیده بوده.

نقش همگرایی گرانشی در کشف ایرندل

شاید براتون سوال بشه که اصلاً چطور ممکنه ستاره‌ای یا خوشه‌ای اینقدر دوردست دیده بشه؟ اینجا پای نظریه‌ی اینشتین وسطه!

ایرندل از طریق پدیده‌ای به اسم همگرایی گرانشی (Gravitational Lensing) دیده شد. یک خوشه‌ی کهکشانی عظیم بین ما و ایرندل قرار گرفته و مثل یک ذره‌بین کیهانی عمل کرده. این عدسی گرانشی نور ایرندل رو تا ۴ هزار برابر بزرگ‌تر و روشن‌تر نشون داده. به خاطر همین اثر فوق‌العاده، ستاره‌شناسا تونستن چیزی رو ببینن که در حالت عادی کاملاً نامرئی بود.

جالب‌تر اینکه ایرندل درست در یکی از “نقاط طلایی” این عدسی قرار گرفته؛ جایی که بیشترین میزان بزرگ‌نمایی رخ می‌ده. این اتفاق خیلی نادره و به همین خاطر هم بعضی از محققان از همون اول شک داشتن که این جرم شاید یه چیز عجیب‌تر از یک ستاره باشه.

بررسی دقیق‌تر با تلسکوپ جیمز وب

بعد از کشف اولیه با هابل، تیم پژوهشی سراغ داده‌های دوربین فروسرخ نزدیک جیمز وب (NIRCam) و ابزار طیف‌سنجی NIRSpec رفتن. اون‌ها روشنایی، دما، اندازه و ترکیب شیمیایی ایرندل رو تحلیل کردن.

• در بررسی اولیه گفته شد ایرندل ممکنه یک ستاره‌ی فوق‌العاده عظیم، دو برابر داغ‌تر از خورشید و نزدیک به یک میلیون برابر درخشان‌تر از اون باشه.

• حتی نشونه‌هایی از وجود یک ستاره‌ی همراه هم پیدا شد که خنک‌تر از ایرندل به نظر می‌رسید.

• اما داده‌های دقیق‌تر نشون دادن نور ایرندل خیلی شبیه نور ترکیبی چند ستاره‌ست و همین احتمال خوشه بودنش رو تقویت کرد.

معمای حل‌نشده: ستاره یا خوشه؟

با وجود همه‌ی این شواهد، هنوز دانشمندان صد در صد مطمئن نیستن. ایرندل می‌تونه:

1. یک ستاره‌ی تنها باشه.

2. یک منظومه‌ی چندستاره‌ای باشه.

3. یا همونطور که جدیداً گفته می‌شه، یک خوشه‌ی ستاره‌ای باشه.

برای حل این معما، دانشمندا روی پدیده‌ای به اسم ریزهمگرایی (Microlensing) حساب باز کردن. اگه ایرندل واقعاً ستاره باشه، تغییرات روشنایی ناشی از عبور اجسام جلوی اون خیلی محسوس‌تره. ولی اگه خوشه باشه، این تغییرات کمتر دیده می‌شن. بنابراین بررسی این اثر در آینده می‌تونه جواب قطعی بده.

چرا این کشف مهمه؟

اهمیت ایرندل فراتر از یک ستاره یا خوشه‌ی ساده‌ست. این جرم کیهانی پنجره‌ای به نخستین دوران شکل‌گیری جهان باز می‌کنه. اگر واقعاً خوشه باشه، نشون می‌ده که کیهان خیلی زودتر از تصور ما مکان‌های پرستاره و متراکم ساخته و این موضوع دیدگاه‌مون رو نسبت به تاریخ کیهان تغییر می‌ده.

از طرفی، فناوری‌هایی مثل تلسکوپ هابل و جیمز وب به ما این امکان رو می‌دن که به اعماق تاریخ کیهان نگاه کنیم؛ جایی که نور میلیاردها سال سفر کرده تا به چشم ما برسه.

به گزارش راوی خبر، همچنان باید منتظر مشاهدات بیشتر باشیم تا معمای ایرندل حل بشه. اما همین بلاتکلیفی هم نشون می‌ده که جهان پر از شگفتی‌هاییه که هنوز برای ما ناشناخته‌ست.