راز گور دختر ۳هزارساله در خراسان؛ جعبه‌ی «مار و عقرب» چه چیزی رو لو میده؟

به گزارش راوی خبر، وسط تپه‌های ساکتِ تپه‌چِلو در خراسان شمالی، یه کشف باستانی حسابی سروصدا کرده: گور دختر ۱۸ساله‌ای از اواخر هزاره‌ی سوم قبل‌ازمیلاد که با کلی اشیای لوکس و آیینی دفن شده؛ از طلا و آینه‌ی برنزی بگیر تا سنجاق‌های عاجی و یه جعبه‌ی سنگی سیاه با نقش مار و عقرب. ماجرا فقط یک تدفین عجیب نیست؛ ردّ پای یه تمدن پرشبکه رو نشون می‌ده که زمانی از بلخ تا دره‌ی سند کشیده شده بود و با میان‌رودان دادوستد داشته. اینجا قراره با زبون خودمونی بریم تو دل همین قصه.

تپه‌ چِلو کجاست و چرا مهمه؟

تپه‌چِلو تو خراسان شمالیه؛ همون‌جایی که باستان‌شناس‌ها می‌گن از هزاره‌ی چهارم قبل‌ازمیلاد (دوره‌ی مس‌سنگیِ متأخر) نشونه‌های سکونت داشته. از سال ۲۰۱۱ که کاوش‌ها جدی‌تر شد، یکی‌یکی تدفین‌های عصر برنز از دل خاک بیرون اومدن: گورهایی با زیورآلات زرین، ظروف سفالی خوش‌ساخت و اشیای آیینی. این یافته‌ها یه پیام واضح دارن: این منطقه یه جزیره‌ی جدا نبوده؛ تو یه شبکه‌ی بزرگ فرهنگی و تجاری جا داشته و با جاهایی مثل بلخ، میان‌رودان و دره‌ی سند در ارتباط بوده. خلاصه، تپه‌چِلو فقط یه گورستان محلی نیست؛ حلقه‌ای از زنجیره‌ی تمدن خراسان بزرگه.

قصه‌ی دختر ۱۸ساله؛ از نحوه‌ی دفن تا نشونه‌ های اشرافی

باستان‌شناس‌ها می‌گن دختر به حالت چمباتمه، روی پهلوی راست و با صورت رو به جنوب‌شرق دفن شده؛ دقیقا همون الگویی که تو تدفین‌های دیگه‌ی تپه‌چِلو هم دیده شده. کنار اسکلت، کلی شیء ارزشمند پیدا شده که سطح اجتماعی خانواد‌ه‌ش رو داد می‌زنن: دو گوشواره و یه انگشتر طلا، سنجاق‌های عاجی و برنزی (یکی‌شون به شکل دست)، یه آینه‌ی برنزی، چند ظرف سفالی و حتی یه مُهر برنزی با نقش پاهای انسان. این حجم از تجمل کنار یه نوجوان؟ یعنی ما با یه «دختر معمولی» طرف نیستیم؛ احتمال زیاد عضو یه خاندان ثروتمند بوده و این جایگاه بیشتر موروثی بوده تا دستاورد شخصی.

ستاره‌ی vitrine: جعبه‌ی سنگیِ نقش «مار و عقرب»

بین همه‌ی اشیا، یه جعبه‌ی مستطیلی سیاه از سنگ غنی از کلینوکلر بیشتر از همه چشم رو می‌گیره. روی جعبه، نقش‌برجسته‌ی مار و عقرب حک شده؛ هم قشنگه هم پررمز و راز. کاربریش چی بوده؟ احتمالا ظرفِ مواد آرایشی مثل سرمه و خط‌چشم. اما همین نقش‌ها باعث می‌شن از مرز آرایش رد بشه و بره سمت آیین: تو خیلی از فرهنگ‌های باستانی، مار و عقرب نماد حفاظت و دفع شرّ بودن. پس می‌شه حدس زد جعبه علاوه‌بر نگهداری لوازم آرایش، نقش «تعویذ» رو هم بازی می‌کرده؛ یه جور محافظ نامرئی برای زیبایی و سلامت صاحبش.

جنس و منشأ احتمالی

جنس سنگ و سبک تراش، با کارگاه‌های حوزه‌ی بلخ هم‌خوانه. نمونه‌های شبیه به این جعبه، تو محوطه‌های عصر برنز آسیای میانه هم دیده شده؛ برای همین بعضی کارشناس‌ها می‌گن سنگش احتمالا وارداتی بوده. همین یک قلم، خودش سندی از تجارت دوربرده.

چرا «مار و عقرب»؟

در اقلیم‌های خشک، این دو موجود هم خطرناکن هم نماد مرزبانی. وقتی رو یه شیء شخصیِ زنانه نقش می‌شن، پیامش می‌تونه حفاظت از بدن و زیبایی، یا همراهی در آیین‌های گذار (مثل بلوغ) باشه. تفسیر دقیقش اما نیاز به آزمایش‌های آزمایشگاهی داره؛ مثلا آنالیز بقایای ریزدانه‌ی داخل جعبه تا بفهمیم دقیقا چه موادی نگه می‌داشته.

فهرست اشیای تدفینی؛ چی کنار دختر دفن شده بود؟

برای اینکه تصویر شفاف‌تر بشه، مهم‌ترین آیتم‌ها رو یک‌جا مرور کنیم: